فیلمی ١٩٨٨ و چەند پرسیارێک

یەکەم:
بۆچی ئەم فیلمە ناوی ( تاوانی کیمیابارانی هەڵەبجە)، یان (هەڵەبجەو ٨٨) یان هەر ناوێکی تر نیە کە پێش بینین بینەر بزانێت فیلمێکە باسی تاوانی کیمیابارانی هەڵەبجە دەکات، ئاشکرایە لە ساڵی ١٩٨٨ دا کۆمەڵێک ڕووداوی دیکە هەن وەکو شاڵاوەکانی ئەنفال و کۆتایی جەنگی هەشت ساڵەی عێراق و ئێران .

دووەم:
بۆچی هیچ پێکهاتەیەکی هەڵەبجە لە فیلمەکەدا نین، وەکو هەورامی، کاکەیی، جاف، ئەمەش وادەکات زمانی گفتوگۆی کارەکتەرەکان هیچیان هی هەڵەبجە نەبن، بۆ نموونە کارەکتەرێکی سەرەکی فیلمەکە پێشمەرگەیەکە بەناوی (تۆڵە)، بە بادینی و فارسی قسە دەکات، یان کەسایەتی (شەهید عومەری خاوەر) کە لە بنەڕەتدا خەڵکی گەرمیانە بەشێوەزاری سلێمانی قسە دەکات، هیچ جۆرە گفتوگۆیەک لەو فیلمەدا نیە بتخاتەوە بیری پێکهاتەیەکی شارەکە یان ئەو مێژووە بگێڕێتەوە، هەروەها  شاڵ و مشکی و پوزەوانەو کوڵەباڵ و پەسەک و سەروکڵاوی ژنان کە لەم سنوورەدا کلتوور بوون دەبوو زیاتر دیار بوونایە.

سێیەم:
 زۆربەی لۆکەیشنەکان یەک شوێنن، تەنها چاخانەکەی خاڵەو کۆڵانێکی پیرمحمدن، ئەمەش یان نەشارەزایی دەرهێنەرە، یان هەوڵێکە بۆ بچووک نیشاندانی جوگرافیای شارەکە.

چوارەم:
لەو هەموو هونەرمەندە دیارەی هەڵەبجە کەسیان نابینین ڕۆڵێکی سەرەکییان درابێتێ، لەکاتێکدا ئەوان دەیانتوانی زۆر باشتر لەگەڵ ئازاری تاوانی شارەکەیاندا نواندن بکەن.

پێنجەم:
لەو دەیان گۆرانیبێژ و هۆرەچڕ و شاعیر و خاوەن پێگەو قسەخۆش و کەسایەتیانەی لە هەڵەبجەدا بوون، هیچ دیمەنێکیان لە فیلمەکەدا نەدراوەتێ .

شەشەم:
تەنها دوو وەرز لە فیلمەکەدا هەن کە بریتین لە زستان و بەهار، هاوین کە وەرزی ڕەنجکێشانی هەڵەبجەییەکانەو پایز کە وەرزی ڕەنگ و هەنارە بەهیچ شێوەیەک بوونیان نیە.

حەوتەم:
ئەو فڕۆکەی پیشان دەدرێت هیچ جۆرێک لەو فڕۆکانە نیە کە کیمیابارانی هەڵەبجەی پێکراوە، لەبری میک و سیخۆ ئاپاچی نیشان دەدەن، ڕەنگە ئەمەش هەوڵێک بێت بۆ بێبەری کردنی ئەو وڵاتانەی فڕۆکەو بۆمبی کیمیاوییان داوە بەعێراق تا هیچ کاتێک قەرەبووی هەڵەبجە نەکەنەوە.

هەشتەم:
بۆچی ئەم فیلمە بۆ یەکەمجار لە هەڵەبجە نمایش نەکرا تا خەڵکی شارەکە بەبێ بلیت بیبینن لەکاتێکدا شەش مانگ ئەم فیلمە بەشێکی زۆری کات و شوێنی هەڵەبجەییەکانی لەناو شارەکەدا زەوت کردبوو.

نۆیەم:
بۆچی داهاتی ئەم فیلمە نەدرا بە پرۆژەیەک بۆ خەڵکی هەڵەبجە وەکو دیارییەک تا هەست نەکەین ئەمەش لەدیوێکەوە هونەرە لە دیوێکی دیکەوە بازرگانییە.

دەیەم:
هونەری بیناسازی لەم شارەدا لە لوتکەدا بووە، بۆ نموونە کۆشکی وەسمان پاشا، تەنانەت خانەباخی هەڵەبجەییەکان جیاوازتر بووە لە ناوچەکانی تر، ئەوانیش دیسان ونن، وەک چۆن پرس کردن بەو هەموو هەڵەبجەناسە ونن، لە شارێکدا بە نیو کاتژمێر دەتوانیت بگەیت بە هەر کامیان بتەوێت.

یازدەیەم:
ئەو هەموو ماڵ و سامانەی هەڵەبجەییەکان و سەروەتە ڕۆشنبیرییەکەی کە تاڵان کران بۆچی هیچی لەسەر ئامادە نەکراوە؟

دوازدەیەم:
فیلمەکە تەواو دەبێت و دەرهێنەر پێمان ناڵێت کێ کیمیابارانی شارەکەی کردووەو چەند وڵات و کۆمپانیای نێودەوڵەتی ئاگاداری ئەمە بوون و دادگایی تاوانباران و ئایندەی هەڵەبجەییەکان دیار نین .

دوازدەیەم:
لە کیمیابارانی هەڵەبجەدا هەڵەبجەییەکان ئاوارەی ئێران بوون و لە ئۆردوگاکاندا گیرسانەوە، بۆچی لەم فیلمەدا یەک دیمەنی ئەو هەموو ئاوارەییە نیە؟

سیازدەیەم:
چەندین گۆڕستانی شەهیدانی کیمیابارانی هەڵەبجە هەن لە خاکی عێراق و خاکی ئێراندا، دەیان هەزار بەرکەوتەو بریندار هەبوون لە ماڵ و نەخۆشخانەکاندا، بۆچی هیچیان نیشان نەدراون؟

چواردەیەم:
وەرزش و هونەر و سینەما و شانۆ و  کۆڕی ئەدیبان و ئەسپسواری و بلوێر لێدان و هەندێک ئادابی ناوچەکە لەڕووی فەرهەنگی کۆمەڵایەتیەوە وەکو زەماوەندی سێ ڕۆژەو خەنەبەندان و ڕێوڕەسمی پرسەو میوانداری و هتد ، هیچی ئاماژەی پێنەدراوە، کە سەیری فیلمەکە دەکەیت تەنها چاخانەیەک و نانەواخانەیەک و عەشقی کچێکی خوێندکارو پێشمەرگەیەک دەبینیت و دواتر تا کۆتایی زرپەو تەقەو هاوارو قیژەیە.

پازدەیەم:

تەکیەو خانەقاو مزگەوت و مەداریسە دینییەکان لەم سنوورەدا ڕۆڵ و پێگەیان هەبووە، بە یەک سانیەش باس نەکراون، لەکاتێکدا مادام ئەوە مێژووە چۆن باسی کەسایەتیەکی عەرەقخۆری تێدایەو چەند جارێک دیمەنی هەیە، دەبوو لانیکەم دیمەنێکی دینیشی تێدا بووایە، هەروەها باسی جولەکەکان و کەنیسەکەیان و گەڕەکەکەیانی تێدا نیە.

لەبەر ئەوەی پێشتر بە سەدان وێنەی ئەرشیفەکەم هاوکاری ئەم فیلمە بووم، فیلمەکەشم بینی، ڕێ بە خۆم دەدەم ئەم پرسیارە گرنگانە بوروژێنم، بەداخەوە فیلمیش کتێب نیە لە چاپی دووەمدا دەسکاری بکرێت!

لە هەمووی مەینەتیتر ئەوەیە دوای ئەو هەموو ساڵەی حوکمڕانی کوردی هۆڵێک نەبێت شاشەیەکی سینەمای تێدا بێت و بە داتاشۆ فیلمەکە لێبدرێت، یان لە هۆڵێکدا نمایش بکرێت دوو سەد کەس نەگرێت، باشە ئەگەر هەزار کەس بێن بۆ بینینی چی ڕوو دەدات ؟