ئەمریکا زۆر بەڕوونی ئاڵۆزی دۆخی سیاسی، ئابوری و کۆمەڵایەتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکە دەبینێ کە چەندە ئاڵۆزە و لەو بڕوایەشدایە کە ئەم دۆخە مەترسیە بۆ سەر بەرژەوەندیەکانی، ھەر ئەوەشە بە بۆچونی ئەمریکا ئەم مۆدێل و سیستمانەی دەسەڵاتی وەک عێراق، سووریا و هاوشێوەکانی لەژێر هەژموونی ئێران و ململانێ سیاسیەکاندا هێندە ئیفلیجن لە ئاست چاوەڕوانی ئەودانیە.
دواجار کەوتە هاندانی خۆپیشاندانی جەماوەریی چی لە لوبنان و چی لە عێراق، تا کار گەیشتە ئەوەی سەرۆک وەزیرانی ئەو دوو وڵاتە بريارى دەست لەکار بکێشنەوە و بدەن، هەر هەنگاوێکیش بەخواست یان لە ئاست داخوازیەکانی خۆپیشاندەراندا نەبێت و بەردەوامی بەڕاپەڕین بدرێت، چونکە ئەمریکا و هاوپەیمانە ئیقلیمیەکانی هیوایەکی زۆریان لەسەر هەڵچنیوە.
هۆکاری چییە شەڕەکەی نێوان ئێران و ئەمریکا لە سوریا، عێراق سنوورەکانی لەگەڵ سوریا تۆکمەتر دەکات؟
دوای هێرشی مووشەکی بۆ سەر بنکەی ئەمریکا لە پارێزگای دێرەزۆر لە ڕۆژهەڵاتی سوریا، لە ئەستۆگرتنی ئەو هێرشانە لە لایەن ”لیوای تابعون”ی عیراق، هێزەکانی سوپای عێراق جموجۆڵیان لە ناوچە سنوورییەکانیان لەگەڵ سوریا بە ئامانجی نەهێشتنی بۆشایی ئەمنییەکانی نێوان هەردوو وڵات، دەستپێکرد.
• بەپێی ڕاپۆرتی “شەرق ئەوسەت”، سوپای ئەمریکا پێشتر ڕایگەیاندبوو کە بنکەیەکی سەر بە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە پارێزگای دێرەزوور لە ڕۆژهەڵاتی سوریا پێن مووشەکەی ئاراستە کرابوو کە لە ئەنجامدا کەسێک کوژرابوو و چەند کەسی دیکەش بریندار ببوون
• بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا، کێڵگەی غازی کۆنیکۆ لە دێرەزوور کەوتە بەر هێرشی مووشەکی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی سوپای سوریا و گروپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران.
• رێکخراوەکە ئاماژەی بەوەدا کە فڕۆکەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی وەڵامی ئەم هێرشەیان دایەوە و شوێنەکانی سەر بە گروپە چەکدارەکانی ئێرانیان لە گەڕەکی ئامال و هراباش لە شاری دێرەزۆر کردە ئامانج.
• سەرچاوەیەکی فەرمی لە ئیدارەی خۆجێی پارێزگای ئەنبار، لە ڕۆژئاوای عێراق و هاوسنوور لەگەڵ سوریا، رایگەیاند، هێزەکانی سوپای عێراق ئۆپەراسیۆنی چاودێری مەیدانییان لە ناوچە سنوورییەکان لەگەڵ سوریا دەستپێکردووە.
• بەگوێرەی ئەم سەرچاوەیە، کە لێدوانەکانی لە لایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە بڵاوکراوەتەوە، یەکەیەکی هێزی ئەمنی لە فیرقەی 7ی سوپا، بە یاوەری فەرماندەی پلە باڵای ئەمنی، لەسەر بنەمای فەرمانی “محەمەد شیاع سودانی” سەرۆکوەزیران و فەرماندەی گشتی لە هێزە چەکدارەکانی عێراق، ناوچە سنوورییەکانیان لەگەڵ سوریا لە ڕۆژئاوای ئەنبار، بەمەبەستی پشکنین و ئامادەکاری بۆ گواستنەوەی هێزەکانی سوپا لە ناو شارەکانەوە، لە گەڕێکی میدانیان ئەنجامدا.
• سەرچاوەکە ئاماژەی بەوەش داوە کە ئەم کارە بە ئامانجی پڕکردنەوەی بۆشاییە ئەمنییەکان و سنووردارکردن و رێگری کردن لە دزەکردنی داعش بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن لە ناوچە بیابانییەکان ئەنجام دەدەن.
• وتیشی: بەپێی ئەم پلانە ئەمنییە، هێزەکانی سوپا بە قوڵایی 15 کیلۆمەتر لە خاکی عێراقدا دەبن، هێزەکانی پاسەوانی سنووریش لە هێڵی یەکەم و بە دووری 15 کیلۆمەتر دەپارێزن.
ئەم سەرچاوانە ئاماژەی بەچی دەکەن؟
ئەم سەرچاوەیە ئاماژەی بەوە کردووە: ئەو پلانە ئەمنییەی کە لەلاین بەرپرسانی باڵای عێراقەوە پەسند کراوە، بریتیە لە؛ گواستنەوەی هێزەکانی سوپا بۆ دەرەوەی شارەکان و رادەستکردنی فایلە ئەمنییەکان بە هێزەکانی پۆلیسی هەرێمی و عەشیرەتەکانی ئەو هەرێمە.
ئەم سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە کشانەوەی سوپا لە شارەکان دوای سەقامگیربوونی دۆخی ئەمنی و دامەزراوە ئەمنییەکانی تر پێویستیان بە سوپا نییە لەناو شارەکاندا.
ئەو سەرچاوەیە جەختی لەوە کردەوە کە پلانی نوێی ئەمنی تیشک دەخاتە سەر پاراستنی سنوورەکان و دووبارە جێگیرکردنەوەی هێزەکانی سوپا لە ناوچە بیابانییەکانی پارێزگاکە بۆ ڕێگریکردن لە هەر پێشێلکارییەکی ئەمنی.
هۆکار چییە پێیان وایە خامۆشبونی خۆپیشاندان لەعێراق دەستی حەشدو ئێرانە و لە لوبنانیش حزبوڵاو ئێران بەبەرپرسیار دەزانێ؟
ئەمریکا پێی وایە لەڕێی شەقامی عێراقی و بەتایبەت شیعە دەتوانێت هەم دژوو هەم سنورێک تا ئاستی وەستان و تێک شکاندن ئەو فراوانخوازی و دەستتێوەردانەی جمهوری ئیسلامی ئێران بوەستێنێت، ئەوە بە خاڵێکی گرنگ تەماشا دەکات، ئەوە جگە لەو نابەرابەریەی لەڕووی هێزو تەکنەلۆژیای سەربازی و ئابووری و مادییەوە هەیەتی.
لەبەرامبەردا دەوڵەتی ئیسلامی ئیران لەوە تێدەگات گەمارۆی ئابوری بۆ لەسەری توند دەکرێت، خوێندنەوەش بۆ دۆخی سیاسی و ئابووری و.. جموجوڵە ناوچەیی و دەرەکییەکانیش دەکات و لە ئاستی نێو خۆشیدا لەوە تێدەگات، کە جەماوەرەکەی کۆمەڵگەی ئێرانیش لە چ سایکۆلۆژیەتێدایە و چ کاریگەریی ناوچەیی و دەرەکییان لەسەرەو بەهۆی گەمارۆی ئەمریکییەوە گوزەرانی ئێرانیەکان بەچی گەیشتوەو چۆن ئەگەر و سیناریۆکان دەتوانن ڕاستەوخۆ کاریگەرو ڕۆڵببینن.
لەبەر ئەمانەو بینینی ئەو ڕۆڵە فراوان و کاریگەرەی (قاسم سولەیمانی) لە عێراق و سوریاو لوبنان و ناوچەکە کە هێزو دەسەڵاتی وڵاتێکی نیشان دەدا لەدەرەوەی و لەبەرژەوەندییەکانی ئەمریکاش دەدا، وایکرد لەلایەن ئەمریکییەکانەوە بە تیرۆریست لەقەڵەم بدرێ و مایەی مەترسیبێت بۆیە خستیانە بۆسەی خۆیانەوە
دەوڵەتی عێراقیش لەدروستبونییەوە نەیتوانییوە ببێتە مایەی خێرو خۆشی گەلانی؟
چەند دەیەیەکە ئەمریکاو ئیران بەهۆی ململانێ و دژایەتیەکانی نێوانیان ئەوەندەیتر عێراقیان وێرانکردوە.لە دوای ڕووخانی صدامەوە ئێران لە رێگەی شیعەگەرییەوە تەواو عێراقی داگیر کردو ئەوەی قاسم فە رموی نەکردایە نەدەبوو بکرایە واتا حوکمی عێراقی دەکرد لە ڕوویەکی ترەوە تا گەشتە ئەوەی بۆ مانەوەی حەشدی شەعبی دروست بکات لە ژێر ھەژموونی دەسەڵاتی قاسم سولێمانی.
لەم دۆخەشدا ئەوەی بینراو کرا لەعێراقدا جگە لەهەوڵێکی لاواز کەئامانج هێورکردنەوەی شەقامی شیعەیە، کە ئەویش بڕیاری پەرلەمانە بە ڕاگرتنی پرۆسە سەربازییەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بەداعش لە عێراق. چونکە حکومەتی عێراق ساڵی 2009 بە بڕیارێک لەگەڵ هاپەیمانان ڕێکەوتوە بۆ مانەوەیان کە مەبەست هاوکاریە دژبە تیرۆر، بڕیارێکی لەو جۆرە لەکاتێکدایە حکومەتی عێراق کار بەڕێکارەو ناتوانێت لەگەڵیبێت یان دژ، چونکە بڕیاری پەرلەمان ملزەمنیە، بۆ هەڵوەشاندنەوەی پێویستی بەهەمواری یاسا هەیە، ئەمە جگە لەوەی مەترسیدارە بەوەی داعش لەبەر دەرگایەو ئەگەری گەڕانەوەشی زۆرە.
لەگەڵ پەرەسەندنی دۆخەکەشدا ئاڵۆزی تەواوی ناوچەکە دەگرێتەوەو دوورنیە عێراق ببێتە سوریایەکیتر، چونکە ئەمریکاو ئێران هیچیان شەڕی هێزەکانیان واتە جەبهەیی ناکەن، بەڵکو بریکارەکانیان بەتوندی ئەو ڕۆڵە دەگێڕن، لەبەر ئەوەی بەسوریا بونی عێراق بەندە بە کاردانەوەی مەیدانی ئێران لەبەرامبەر کوژرانی قاسم، وە ناڕوونی هەڵوێستی چەند وڵاتێکەوە وەک ڕوسیاو تورکیا، ناوەندگیری و هەوڵە دیپلۆماسیەکانی وڵاتانی ناوچەکەو جیهان وەک بەریتانیان و قەتەر بۆ ڕێگرتن لە پەرە نەسەندنی دۆخەکە.
دیدەکان وایە گەر ئێران ئەم کردەیەی ئەمریکا بەکارێکی ئاسایی وەربکرێت ئاشکرابونی لاوازیەتی و دەرفەت دەداتە لایەن و هێزە ناڕازییەکانی نێو خۆی ئێران و دەشبێتە ئەو دەرفەت و دەروازەیەی ئەمریکا بۆی دەگەڕێ، کەواتە ئێران بێدەنگ دەبێت یان پەرچەکرداری سەربازی لەبەرامبەر ئەمریکادا دەکاتە بژاردەو ئابڕوی نەچێت.
لێرەدا ئەمریکا لەوە دەنڕوانێ لەکاتی جەنگدا ئێران توانی بەڕێوەبردنی جەنگ و وڵاتی نابێت. لەلایەکیترەوە ئیران بڕوای وایە کە لەڕێی جەنگەوە دەتوانێت ئێرانیەکان بۆ پاراستن و بەرگری خڕکاتەوە.
ئەوەی ئەمریکاشە دەیەوێت بەڵێنەکانی بەرێتەسەر بەتایبەت لەکاتی هەڵبژاردندا کە دابوی بە لۆبی ئیسرائیل پستیوانیان بێت چونکە جەند مانگێکی ماوە بۆ هە ڵمەتی هەڵبژاردنێکیتری سەرۆکی ئەمریکادا، هەروەها ئەمریکا بەخۆپارێزیەوە دەنواڕێتە دووبارە بونەوەی دەست بەسەراگرتنی سەفارەتەکەی. لێرەوە دەردەکەوێت هەردولا شەڕ لە بەرژەوەندیانە.
له گە ڵ باس و گریمانه ی کشانه وەو نە کشانه وە ی ئە مریکا له هه ندێ ناوچه ی ڕۆژهه ڵاتی ناوەراست له زۆرنا وندی سیاسی و میدیاییدا گەلیک شرۆڤه ی هه مە لایەنه ی بۆ ئە کرێت .
هه رچەندە ئەنجومەنی پیرانی ئە مریکا لە م دواییه دا پێشنیاری کۆنگریسی بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای له سوریا رەتکردوە، بەڵام کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەم ناوچانه وەکو ئەگەر و گریمانەیەکی بەهێز لە داهاتوویەکی دوور یا نزیک هەرئەمێنێ، وە به کورتی لە کاتی گریمانەی کشانەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەرواست بەتایبەتی لە سوریا و عێراق چاوەڕێی ئەم پێش هات و رووداوانه دەکرێت.
1. بە کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق و سوریاوە هەتا سعودی لەگەڵ چەندە هاتێ بینی، بۆشیایی هێز دروست ئەبێت لە ناوچە، چونکه هێزە ناوچەییەکان به هەموو هێزیان هەوڵی پر کردنەوەی ئەم بۆشیایە ئەدەن، ئەم هێزە ناوچەییە سەرەکیانەش بریتین له ئێران، تورکیا و ئیسڕایل وەک سێ گۆشەی هێز لە ناوچەکە، هەریەکەیان نوێنەرایەتی ئاین و مەزهەبێک ئەکەن، وەک جوو،سوننه و شیعە.
2. پەرەسەندنێکی كێبڕکێ له نێوان هیزە ناوچەییەکان بۆ کۆنترۆل و فراوان کردنی زیاتری ناوچەی نفوزی خۆیان لە رووی سەربازی و ئابووری و هەتا زمان و فەرهەنگیەوە٠ لەم روەوە، هەڵبەتە، ئیسرائیل به پێچەوانەی تورکیا و ئێران ئامانجی فروانکردن و برەودانی زمان و ئاینی جوولەکه نییە، بەڵکو تەنها فروانکردنی نفوز و ئاسایشی سەربازی و ئابورییە لە رووبەری جوگرافیایەکی فراوانترا. *
3. ئیران وەک هیزی سەرکەوتوو بەرامبەر تورکیا و ئیسراێیل، کە نفوزی لە یەمەنه و تا لوبنان بە ناو عیراق وسوریا تێپەرئەبی فراوانترین روبەری مانوری سەربازی و سیاسی و ئابوری هەیه ، کە تیکشکاندنی لە لایەن نە یارەکانی ئاسان نیه، وە کێبڕکێ لەگەلی لەلایەن تورکیا و ئیسرائیلە ئەگەر مەحاڵنەبێ ئەستەمە له کات و رەوشی جیهانی و ناوچەیی و ناوخۆی ئێرانی ئێسادا چونکه ;
4. ئێران له ڕێگەی دەسەلاتداری گرووپە شیععەکانەوە لە یەمەن، عێراق و لوبنان و هه تا تا رادەیەک سوریاش خاوەنی بریاری سیاسی و سەربازی وە هه تا ئابووریشه، واته ئێران زاله بەسەر قوڵایی ڕۆژهه لاتی ناوەراست بەڕەهەندی سیاسی ،سەربازی ،مەزهەبی و ئابوریشەوە، چونکه ئەم ناوچانەی نفوزی ئێران، که سەر چاوەی وزەن ناوچەی شیعە نشینن، هەتا لە سعودیه، سەرچاوەکانی نەوت و غازبەشی هەرە زۆری لە ڕۆژهەلاتی سعودیە یەکە دانیشتوانی شیعەن ،لەبەرئەوە نە ئیسرائیل و تورکیاش کە هەرگیز ناتوانن ببنه رکەبەری ئێران به هۆی هۆکاری ناوخۆیی ئەم وەلاتانه کە باسمان کرد.
5. گەرانەوەی رووس وەک هێزیکی جیهانی بۆ ناوچە لە ریگەی سوریا و ئیرانەوە ، بۆته پالپشتیکی گەورە بۆ ئێران، کە ئێران بتوانێ خەونەکانی بەدیبێنێت، بۆ دروستکرنی هیلالی شیعی وە لەم ڕێگەوە هەرەشەکان لەسەر خۆی کەم بکاتەوە، هەڵبەته روسیاش ئارەزووی مێژوویی هەیه کەپایەکی بگاته ئاوەگەرمەکانی کەنداو و بە خێرایی جێگەی ئەمریکا بگرێتەوە.