بابەتە سەرەکیەکە: وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم وەڵامی بەیاننامەکەی وەزارەتی دارایی عێراق دەداتەوە.

راگەیەندراوی فەرمی: وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم بە زمانی عەرەبی راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: وەزارەتی دارایی فیدراڵ ئەوەندە دادپەروەر نەبووە کە بانگەشەی بۆ دەکات و پابەند نەبووە بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم.

زیاتر: بانگەشەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەی مانگانە ڕاست نییە، چونکە پارە بە شێوەی ژەمێک دەنێرێت کە ڕەنگە هەندێک جار بگاتە هەشت ژەم لە مانگێکدا و لە بەرواری جیاوازدا کە رەنگە بگاتە مانگی داهاتوو، دوای ئەوە بە بیانووی جۆراوجۆر پێدانی مووچەی هەندێک وەزارەت و فەرمانگەی بۆ ماوەی پێنج مانگ راگرتووە.

دەقی راگەیەندراوەکەی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان؛

ئایا ئێمە هاوڵاتی عێراقیین؟

لە وەڵامی ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە ڕێکەوتی 12/1/2025 سەبارەت بە پێدانی شایستەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان

ئەمانەی خوارەوە دەخەینەڕوو؛

1- وەزارەتی دارایی فیدراڵ ئەوەندە دادپەروەر نەبووە کە بانگەشەی بۆ دەکات و پابەند نەبووە بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ هیچ کۆسپ و تەگەرە و بەگوێرەی بەیاننامەی بانکی بانکی ناوەندی عێراق لە هەرێم لقی هەولێر بەبڕی (10 ملیۆن و 26 ملیۆن و 883 هەزار و 844 هەزار و 549) دینار پاش دەرکردنی بڕی (726 ملیۆن و 995 هەزار و 775 هەزار و 414) دینار وەک بەشداری لە هەڵپەساردنی مووچەی خانەنشینی و باجی داهات، لە کاتێکدا ئەو بڕە پارەیەی بۆ هەرێم تەرخانکراوە، بەپێی خشتەی (ه) لەبودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2024. بریتییە لە (11,576,521,335,000) دینار واتە کەمترە لە تەرخانکراو بە (822,642,015,037) دینار.

2- سەبارەت بە داهاتی غەیرە نەوتی ئاماژە بەوە دەکەین کە بڕی (4,347,484,382,654) دینار کۆی داهاتی نانەوتی هەرێمە تا 30/11/2024 و بەپێی باڵانسی چاودێری هەرێم بۆ مانگی تشرینی دووەمی 2024 کە ئێمە ڕەوانەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی کردووە و ئەوەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی ڕایگەیاندووە کە حکومەتی هەرێم پابەند نەبووە بە ناردنی داهاتی غەیرە نەوتی بۆ وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئێمە ئەم لێدوانە بە تەواوی و بە وردی ڕەتدەکەینەوە کە بڕی (399 ملیۆن و 168 ملیۆن و 964 هەزار و 500) دینار بۆ حسابی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە بانکی ناوەندی گواستراوەتەوە بەگوێرەی بڕگەی (29) لەیاسای بەڕێوەبردنی دارایی ژمارە 6ی ساڵی 2019 و بەگوێرەی ڕێککەوتنی نێوان جەنابەتی سەرۆک وەزیرانی فیدراڵی و بەڕێز سەرۆک وەزیرانی هەرێم بۆ دانانی 50٪ ی داهاتی فیدرالی غەیرە نەوتی تاوەکو مانگی ئایاری 2024، بڕی مانەوەی داهاتی ناوخۆیی بۆ خەرجیەکانی کارپێکردنی دامەزراوە حکومییەکان و خەرجیەکانی وەبەرهێنانی هەرێم خەرجکراوە و هەروەها بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی مووچە کە بەهۆی سیاسەتە هەڕەمەکیەکانی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێم بۆ نموونە خەرجنەکردنی پاداشتەکانی فەرمانبەران و پلە بەرزکردنەوەکان لەهەندێک وەزارەتی مەدەنی و سەربازی بەگوێرەی یاسا و ڕێنماییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە لەحکومەتی هەرێمی کوردستاندا پەیڕەو دەکرێن لەڕێگەی وەزارەتی دارایی فیدراڵییەوە پەیوەندیمان پێوە کراوە سەبارەت بەهۆکاری قەدەغەکردنی ئەو بڕە پارەیە و لەنووسراوی ژمارە (29895) لەڕێکەوتی (6/11/2024) وەڵاممان داوەتەوە کە پێدانی پاداشت و پلە بەرزکردنەوە ڕاگیراوە چونکە خشتەی بودجەی فیدراڵی ئەمەی تێدا نییە. دواتر دەرکەوت کە پێدانی پاداشت و پلە لە دامەزراوە فیدرالییەکان بەردەوامە وەک لە دوو فەرمانە وەزارییەکەی ژمارە (34618 لە 13/8/2024 و 42636 لە 29/9/2024) هاوپێچ کراون، کە باشترین بەڵگەیە لەسەر سیاسەتی دوو ستاندارد.

3-  لە بەردەوامی ئەو ڕێبازەی وەزارەتی دارایی فیدراڵییەوە ئەم وەزارەتە یاسای خانەنشینی یەکگرتووی بە شێوەیەکی هەڵبژاردە جێبەجێ کردووە و داشکاندنی مووچەی خانەنشینانی جێبەجێ کردووە و پارەی زیادکردنی مووچەی خانەنشینانی نەداوە، چونکە بڕیاری دادگای فیدراڵی سەرۆکی حکومەتی فیدراڵی و سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێم ناچار کردووە ئەم یاسایە جێبەجێ بکەن، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێم پابەند بووە بە خەرجکردنی بڕی زیادەی داهاتی غەیرە نەوتی کە دەگاتە نزیکەی (55) ملیار دینار لە مانگێکدا واتە کارەکە بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی ئەنجام نەدراوە دادگای باڵای ژمارە (212/فیدراڵی/2022).

4-  هەروەها هەندێک کۆسپ و تەگەرەی لەبەردەم دابینکردنی مووچەی هەرێمدا دروستکردووە، جگە لە بڕیاری ژمارە (224) ی دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (224 و یەکگرتووی 269/فیدراڵی/2023) کە لە بڕگەی شەشەمی بڕیارەکەیدا هاتووە کە نابێت هەر ناکۆکییەک لەنێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم لەسەر جێبەجێکردنی ماددەکانی یاسای بودجەی فیدراڵی ببێتە هۆکارێک بۆ ئەوەی فەرمانبەران و خانەنشینان و سوودمەندەکانی تۆڕی چاودێری کۆمەڵایەتی مووچەی مانگانەیان لەکاتی خۆیدا وەرنەگرن ئەگەرنا پێنەدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەپێی بڕگەکە حەوتەمی بڕیاری ناوبراو : ئەمە بە پێچەوانەی ماددەی (17) ی دەستوور دادەنرێت کە بریتین لە: (14 و 16 و 22 و 23 و 24 و 25 و 26 و 27 و 28 و 29 و 30 و 31 و 32 و 33 و 34 و 35 و 36).

5-  پەیوەندی بە وەزارەتی دارایی فیدراڵی کراوە سەبارەت بە دابینکردنی پارەی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان (سەربازی و مەدەنی) و تۆڕی خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی و کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان بە بڕی (820268 677 ملیۆن و 121 ملیۆن و 658 هەزار و 862) دینار بۆ مانگی کانوونی یەکەمی 2024 و بڕی (264 ملیۆن و 698 هەزار و 348 هەزار و 912) دینار بۆ کەرتەکانی ناوبراو بەپێی نووسراوەکەیان ژمارە (35926 لە 31/12/2024) کە هیچ دینارێک بۆ خانەنشینان (مەدەنی و سەربازی) بە شایستەکانیان بۆ هەمان مانگ تەرخان نەکراوە، سەرەڕای هەبوونی تەرخانکردنی پێویست دوای ڕەزامەندییان بۆ گواستنەوەی بڕی (430,000,000,000) JD بۆ مووچەی خانەنشینی. پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە، ئایا دادپەروەرانەیە کە ئەم بەشە لە شایستەکانی بێبەش بکرێت، و ئایا گونجاوە یەک لەسەر سێی بڕی پێویست بەسەر هەمان ژمارەدا دابەش بکرێت؟

6- بەهۆی نەدانی خەرجیەکانی وەبەرهێنان و خەرجیەکانی کارپێکردن لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵییەوە پەنا بۆ خەرجکردنی داهاتی نانەوتی بردووە و سەرەڕای ئەوەی کە وەزارەتی دارایی فیدراڵ بڕی (22 ملیۆن و 82 ملیۆن و 901 هەزار و 444 هەزار و 287) دیناری خەرجکردووە و بڕی ( 4 ملیۆن و 737 ملیۆن و 106 هەزار و 628 هەزار و 628) دیناری وەک سلفەیەک بۆ خەرجیەکانی وەبەرهێنان بۆ پارێزگاکانی دیکەی عێراق تەرخان کردووە و هەرێمەکەش تەنانەت بە یەک دیناریش بۆ هەمان مەبەست پارەی بۆ نەدراوە.

7- بانگەشەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەی مانگانە ڕاست نییە، چونکە پارە بە شێوەی ژەمێک دەنێرێت کە ڕەنگە هەندێک جار بگاتە هەشت ژەم لە مانگێکدا و لە بەرواری جیاوازدا کە ڕەنگە بگاتە مانگی داهاتوو و دوای ئەوە بە بیانووی جۆراوجۆر، پێدانی مووچەی هەندێک وەزارەت و فەرمانگەی بۆ ماوەی پێنج مانگ ڕاگرتووە، ئەمەش پێچەوانەی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی و یاسا کارپێکراوەکان و مافە دەستوورییەکان، وەک لە بەیاننامەی ژمێریاری هەژماری پارەی مانگانەی هەرێمدا هاتووە. وه زاره تی دارایی فیدراڵ له بانکی ناوه ندی عێراق / هەولێر.

8- سەبارەت بە پرۆسەی خۆماڵیکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، حکومەتی هەرێم لە رێگەی پڕۆژەیەکەوە (هەژماری من) و لەسەر بنەمای نووسراوی دادگای فیدراڵی ژمارە (111/T.Q/2024/1405) لە ڕێکەوتی (3/7/2024) پرۆسەی خۆماڵیکردن جێبەجێ دەکات.